فرهنگستان علوم؛ شبکه‌ساز نهاد‌های مختلف برای روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور
مسئول دبیرخانه روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور درباره فرصت نقش‌آفرینی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها و نخبگان اندیشه‌ورز در فرآیند روزآمدسازی نقشه علمی کشور گفت.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ شیوا خیری - فرهنگستان علوم برای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی مناسب در حوزه علم و فناوری، به روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور پرداخته است. این نهاد از مشارکت نخبگان، متخصصان و اساتید دانشگاه‌ها برای تدوین بهتر نقشه جامع علمی کشور استفاده کرده است.
در همین راستا حسین حیرانی، مسئول دبیرخانه روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور گفت: «فرهنگستان یک بازیگر بین‌بخشی و فرابخشی است و می‌تواند هماهنگی مناسبی بین نهاد‌های مختلف ایجاد کند. تاکنون نیز ۷۰ درصد فرایند روزآمدسازی انجام شده است. فرهنگستان بازیگری است که تعداد بسیاری از نخبگان و سرآمدان علمی کشور در آن عضویت دارند. در هر حوزه یک تیم منتخب از جامعه علم و فناوری در فرهنگستان وجود دارد. مهم‌ترین دلیل واگذاری روزآمدسازی به فرهنگستان علوم، وجود همین نخبگان بوده است. فرهنگستان افراد متخصص را به صورت منتخب برگزیده و آن ها را برای مشارکت به کار گرفته است.»
روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور همگام با پیشرفت فناوری در جهان
حسین حیرانی درباره ضرورت روزآمدسازی بیان کرد: «دو ضرورت اصلی برای روزآمدسازی وجود دارد. اول این که در طول این ۱۴ سال که از زمان تصویب این نقشه می‌گذرد، در سطح جهانی و بین‌المللی تغییر و تحولات بسیار زیادی در حوزه علم و فناوری رقم خورده است. فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی ایجاد شده‌اند که زندگی بشر را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند. فناوری‌ها، نقش مهمی در حل چالش‌های بین‌المللی دارند. چالش‌هایی مثل ناترازی انرژی، امنیت غذایی، سلامت و غیره. بر این اساس، ما باید همگام با تغییر و تحول جهانی، نقشه جامع علمی را در دوره‌های زمانی منظم، روزآمدسازی می‌کردیم. در فصل ۵ نقشه جامع علمی کشور نیز اشاره شده است که این وظیفه را به ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور داده‌ایم تا براساس رصد تغییر و تحولات بین‌المللی، این روزآمدسازی را طی سال‌های منظم انجام دهند.»
توجه به تحولات علمی داخلی در روزآمدسازی نقشه جامع علمی
حسین حیرانی در ادامه افزود: «دومین مسئله که ضرورت روزآمدسازی را بیان می‌کند، تغییر و تحولات داخلی ما در ساختار‌ها و فعالیت‌های حوزه فناوری است. در سال ۱۳۸۹ که نقشه مصوب شد، هنوز سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغ نشده بود. در سال ۱۳۹۳ این سیاست‌ها ابلاغ شد. سیاست‌های کلی نیز به عنوان یک سند بالادستی، برای نقشه جامع علمی کشور ضرورت داشته است و به همین دلیل روزآمدسازی باید زودتر اتفاق می افتاد.»
برنامه‌ریزی گام‌های جدید، برای اقداماتی که در نسخه اول نقشه انجام شده‌اند
حسین حیرانی در ادامه بیان کرد: «ما تغییرات ساختاری نیز داشتیم. یکی از این تغییرات ایجاد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است. این معاونت بازیگر بسیار مهمی در عرصه علم و فناوری کشور به شمار می‌آید. قانون‌هایی نیز مثل جهش توسعه و حمایت از شرکت‌های دانش بنیان تصویب شده‌اند. تغییرات ساختاری و فرایندی قوانین و مقرراتی که در حوزه علمی وجود دارند، باعث شده است تا بسیاری از اقداماتی که در نسخه اول نوشتیم ارزش خود را از دست بدهند. باید توجه کرد که یک‌سری از اولویت‌هایی که در این نقشه وجود داشت اجرایی شده است. باید گام‌های جدیدی برای اقدامات و اولویت‌هایی که انجام شده‌اند، در نظر گرفت. ما در فناوری نانو دستاورد‌های خوبی داشتیم و در نقشه نیز بیان شده بود، اکنون باید ببینیم که گام‌های بعدی ما در این حوزه شامل چه مواردی است.»
فرهنگستان علوم و رویکرد فرابخشی آن
حسین حیرانی درباره اهمیت واگذاری روزآمدسازی به فرهنگستان علوم گفت: «فرهنگستان علوم می‌تواند دو نقش خوب در روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور بازی کند. اول این که فرهنگستان بازیگری است که تعداد بسیار زیادی از نخبگان و سرآمدان علمی کشور در آن عضویت دارند. این مهم‌ترین دلیل واگذاری روزآمدسازی به فرهنگستان علوم بوده است. فرهنگستان می‌تواند با رویکرد بین بخشی و فرابخشی، بین نهاد‌های مختلف شبکه‌سازی خوبی ایجاد کند. هرچند شورای عالی انقلاب فرهنگی نقش راهبری و ستادی روزآمدسازی را انجام می‌دهد، اما باید این نکته را در نظر گرفت که در صحنه عمل، فرهنگستان علوم بازیگر اصلی شده است. ترکیب این دو نهاد برای روزآمدسازی الزامی است.»
تلاش بر این است که روند روزآمدسازی سریع‌تر انجام شود
عضو هیئت‌علمی موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور، گفت: «۷۰ درصد روزآمدسازی پیش رفته است. طبق زمانبندی تا نیمه بهمن کار محتوایی در بخش‌های مختلف نقشه به اتمام رسید. باید از اول بهمن کمیسیون‌های تلفیق برگزار می‌شد که تیم‌های مختلف هر بخش، دستاور‌های مطالعاتی خود را در کمیسیون بیان کنند. بعد یکپارچه‌سازی انجام می شود و ما برای هر کدام از بخش‌های نقشه، خروجی نهایی در این کمیسیون‌ها را به تایید می‌رسانیم. نقشه جامع علمی کشور را به ۱۶ بخش مختلف تقسیم کرده‌ایم و تیم‌های مختلف در هر کدام از این بخش‌ها فعالیت می‌کنند. تیم‌های فعال ما شامل دستگاه‌های اجرایی متولی در حوزه‌های اختصاصی و مراکز تحقیقاتی که دارای سابقه کار فعالیت علمی در کشورند، می‌شود.»
اهمیت ترویج گفتمان‌سازی برای دستیابی به نسخه بهتر روزآمدسازی
حسین حیرانی در ادامه افزود: «یکی از نقاط ضعفی که در آسیب‌شناسی نقشه قبلی به آن رسیدیم، بحث ترویج گفتمان‌سازی بود. مقام معظم رهبری نیز در سخنان خود بیان کرده‌اند که نقشه جامع علمی کشور باید در بین اساتید و نخبگان کشور ترویج شود. ما در این فرایند روزآمدسازی سعی کردیم این ضعف را پوشش دهیم. اقدام ما این بود که با همکاری شورا یک تیم و کارگروه اجرایی مستقل برای ترویج گفتمان‌سازی اختصاص دادیم. شورا از سال‌های قبل یک سامانه‌ای را به نام هم‌اندیشی طراحی کرده بود. کارکرد این سامانه به شکلی بود که اساتید و نخبگان کشور می‌توانستند در اسناد و سیاست‌هایی که شورا تصویب می‌کند، مشارکت محتوایی داشته باشند. تفاوت نقشه جامع علمی کشور با سامانه هم‌اندیشی این است که شورا نسخه اولیه هر سند را که تایید می‌شد در سامانه قرار می‌داد، تا نخبگان و اساتید نظر دهند. اما ما در نقشه جامع علمی کشور این کار را در یک مرحله قبل انجام داده و در حین تدوین محتوا و نقشه از کمک اساتید و نخبگان استفاده کردیم. چهارچوب خود را به آنان اعلام کردیم. سپس هرکدام از اساتید دانشگاهی که در هر کدام از این حوزه‌ها تخصص دارند، به بیان نظرات خود پرداختند.»
باید مشارکت حداکثری اساتید را جلب کرد
وی همچنین افزود: «براساس فراخوان مشارکت در آینده علم و فناوری، که در دبیرخانه روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور، آن را شروع کرده‌ایم؛ فرصت نقش‌آفرینی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها و نخبگان اندیشه‌ورز فراهم شده است. در این خصوص، دانشگاهیان و اندیشه‌ورزان گرامی می‌توانند تا پایان اسفند سال جاری با مراجعه به نشانی roozamadsazi.landin.ir از دو مسیر فرم‌افزار مشارکت (پرس‌لاین) و سامانه هم‌اندیشی شورای عالی انقلاب فرهنگی، در فرآیند روزآمدسازی مشارکت کنند.»
